Umiejętność czytania jaką nabywa dziecko w okresie młodszego wieku szkolnego jest poparta chęciami zdobywania informacji i pragnieniem obcowania z literaturą. Zapał do kontaktu z poezją będzie stygł w kolejnych latach życia. Okres późnego dzieciństwa jest czasem, kiedy dziecko z największym entuzjazmem sięga po książki, w tym także po bliską jego wrażliwości poezję. Pobudzenie poszczególnych sfer rozwoju w tymże czasie sprawia, że uczniowie klas I-III mogą w pełniejszy sposób niż dotychczas obcować z literaturą.
Lekcje poświęcone poezji są oparte na interpretacji, podczas której wykorzystuje się kilka metod, technik i form nauczania. Nauczyciel powinien być osobą, która podpowiada właściwą ścieżkę interpretacyjną, która wydobywa z wiersza obecne w nim wartości wychowawcze, dydaktyczne lub estetyczne. Danuta Czelakowska w „Metodyce…” zaznacza: „Ważne kryterium doboru wierszy stanowią ich wartości dydaktyczno-wychowawcze, umożliwiające realizację określonych celów. Wiele tekstów poetyckich dostarcza dzieciom pozytywnych przeżyć emocjonalnych i refleksji nad problemami życia codziennego, a czasem inspiruje do działania. Wiersze o tematyce społecznej i patriotycznej kształtują właściwe postawy etyczne uczniów, rozwijają wrażliwość na piękne słowo i artyzm całego utworu, kształcą wyobraźnię, a także stanowią ważny środek w procesie wychowania estetycznego, dostarczając dzieciom wartościowych przeżyć”. Wybór tekstów interpretowanych podczas lekcji poświęconych poezji powinny być zatem uzależniony od tego, na jakie wartości chcemy zwrócić szczególną uwagę.
Praca z tekstem poetycki na lekcjach w klasach I-III powinna przebiegać w kilku etapach. Tylko w ten sposób można dotrzeć do kilku sfer rozwoju dziecka, dzięki czemu interpretacja ma szansę obrać właściwy tok. D. Czelakowska w „Metodyce…” wyróżnia takie etapy pracy z tekstem poetyckim jak:
„ - Przygotowanie do odbioru wiersza.
- Opracowanie tekstu od strony treści oraz zagadnień stylistyczno-językowych.
- Wykorzystanie utworu do czytania z podziałem na role, inscenizacji, gry dramatycznej, przygotowanie do recytacji itd.”.
Pierwszy etap polega na wytworzeniu sytuacji inspirującej uczniów do aktywność interpretacyjno-analityczną. Podczas przygotowania do odczytania dziecka bardzo ważne jest unaocznienie zjawiska jakie zostało opisane w wierszu. W tym celu można zastosować eksponujące metody nauczania jak film, sztuka teatralna, pokaz połączony z przeżyciem oraz formy aktywizujące jak spacer czy wycieczka poetycka.
Opracowanie utworów lirycznych jest zazwyczaj procesem złożonym i może odbywać się w różnorodny sposób. W pierwszej kolejności należy uczniów zapoznać z tekstem literackim. Wzorowa recytacja wiersza przez nauczyciela lub odtworzenie z płyty nagrania z pewnością ułatwia dzieciom odbiór. Bardzo ważna na tym etapie jest analiza tekstu: wyjaśnienie niezrozumiałych dla dzieci zwrotów, fraz czy wyrażeń. Konieczne niejednokrotnie jest przeprowadzenie ćwiczeń słownikowych i frazeologicznych. Szczególnie istotne jest objaśnienie środków językowo-stylistycznych (m.in. w wierszach Brzechwy czy Tuwima) oraz środków poetyckiego obrazowania. Warto nadmienić, iż metodycy podkreślają, że odpowiednio dobrane metody pracy z tekstem poetyckim podczas lekcji poświęconych edukacji polonistycznej mogą rozbudzić w młodym człowieku pasję czytelnictwa. Dzięki dostosowaniu do poziomu uczniów odpowiednich metod opracowania utworów lirycznych, dziecko już poprzez samodzielny kontakt z poezją będzie czerpało z niej wartości, które mogą pozytywnie oddziaływać na wszystkie sfery rozwoju. Zwolennikiem zastosowania metod aktywizujących w szkole podstawowej jest Stanisław Bortnowski.
W książce „Jak uczyć poezji?” wymienia szereg rozwiązań metodycznych, które mogą okazać się przydatne w opracowaniu wierszy. Należą do nich: pogadanka heurystyczna, pytania ucznia, praca w grupach, metoda problemowa, metoda strukturalna, swobodna rozmowa o wierszu, dyskusja, słuchanie poezji, konkurs recytatorski, inscenizacja wiersza (elementy dramy), recytacja, przekład intersemiotyczny, metoda analogii, hipoteza interpretacyjna, słowa-klucze, forum krytyków i inne. Autor wielokrotnie w swych publikacjach zwraca uwagę, iż najlepsze
z nich, bo wyzwalające twórczość dziecka są metody aktywizujące uczniów. Niektóre z metod zaproponowanych przez S. Bortnowskiego wymagają umiejętności samodzielnej interpretacji, dlatego mogą okazać się zbyt trudne dla uczniów klas I-III, jednakże wiele z nich warto wykorzystać podczas pracy z dziećmi w klasach początkowych. Odpowiednie do pracy z dziećmi w wieku wczesnoszkolnym wydają się być takie metody jak:
- pogadanka - w której nauczyciel stawia pytania, natomiast uczniowie na nie odpowiadają.
- praca w grupach – która może być stosowana w klasie III, gdyż wówczas uczniowie po wykonaniu instrukcji zapisanych przez nauczyciela na kartkach, będą próbowali samodzielnie zreferować wnioski.
- swobodna rozmowa o wierszu lub burza mózgów – gdzie uczniowie mają możliwość wypowiedzieć w swobodny i nieskrępowany sposób wrażenia, jakie wywołuje na nich utwór.
- słuchanie poezji – do którego zaliczyć można odtworzenie nagrania z płyty
i wzorcową recytację, co może ułatwić właściwą interpretację wiersza, odkryć estetykę języka i wywołać przeżycia. - przekład intersemiotyczny – czyli interpretację poprzez rysunek, gest, taniec, muzykę, która wyzwala twórczość dziecka i pozwala dzieciom wyrazić emocje towarzyszące odbiorowi tekstu poetyckiego.
- inscenizacja wiersza – która jest najlepszym sposobem na zapamiętanie treści epiki wierszowanej lub bajek.
- recytacja, konkurs recytatorski – które wymagają dłuższego przygotowania, a mogą być również traktowana jako osobne ogniwo lekcji poświęconych poezji.
Nie sposób jednoznacznie określić, która z metod opracowania wierszy jest najlepsza, ponieważ każda z nich może okazać się przydatna w zależności od wartości wiersza i możliwości interpretacyjnych uczniów. Należy zwrócić uwagę, iż poezja dla dzieci nastręcza problemów w odbiorze ze względu na warstwę symboliczną czy metaforyczną. Ze względu na poziom myślenia u dzieci w wieku wczesnoszkolnym, które jeszcze w tym okresie nie ma charakteru symbolicznego i abstrakcyjnego, trudne dla uczniów jest uświadomienie istoty metafory czy symbolu. W celu zrozumienia przez młodych odbiorców tekstu poetyckiego warunkiem koniecznym jest wyjaśnienie zjawiska przedstawionego przez autora w sposób metaforyczny. Najlepszym sposobem przybliżenia uczniom klas I-III ukrytego znaczenia tekstu jest zastosowanie w pracy z tekstem metod pozawerbalnych; należą do nich metody plastyczne, ruchowe oraz muzyczne. A. Baluch w książce „Poezja współczesna w szkole podstawowej” analizuje owe metody, zwracając uwagę, iż nie dążą one do ujmowania fachowej terminologii, ale przygotowują do operowania pojęciami poprzez zabawę. Przekład intersemiotyczny służący interpretacji tekstu poetyckiego jest obecnie metodą bardzo popularną wśród nauczycieli i uczniów. Dzieje się tak, ponieważ przełożenie obrazu literackiego na wypowiedź plastyczną, dźwiękową bądź ruchową jest działaniem na systemach znaków bliskim mentalności dziecka.
Po opracowaniu wiersza pod względem zagadnień stylistyczno-językowych, od strony treści oraz próbach interpretacyjnych, ostatnim punktem pracy z tekstem poetyckim w klasach I-III może być nauka wierszy na pamięć. Jest ona zasadna na tym etapie edukacji, ponieważ w młodszym wieku szkolnym istnieje konieczność kształtowania pamięci językowej. D. Czelakowska pisze: „W dydaktyce języka polskiego znane są trzy sposoby uczenia się wierszy na pamięć: bezpośredni, pośredni i równoległy. Podczas uczenia się wiersza metodą bezpośrednią uczniowie słuchają tekstu recytowanego przez nauczyciela i uczą się go w tym samym dniu. (…). W trakcie stosowania metody pośredniej uczymy wiersza nazajutrz po jego opracowaniu.
W przypadku metody równoległej uczymy wiersza tego samego dnia, opracowując wcześniej tematykę i słownictwo w warunkach odpowiadających treści utworów poprzez użycie wyrażeń i zwrotów z tekstu” . Wybór metody zależy od długości i stopnia trudności tekstu poetyckiego oraz od indywidualnych potrzeb uczniów. Istotna jest również celowość zapamiętywania. Wiersze przygotowywane powinny być w konkretnym celu – na konkurs recytatorski, na akademie okolicznościowe. Wówczas wzmożona jest motywacja do nauki.
Dobierając utwory do nauki recytacji należy zwrócić szczególną uwagę, aby należały one do arcydzieł literatury dziecięcej oraz były wartościowe zarówno pod względem wychowawczym, dydaktycznym i estetycznym. W ten sposób można skutecznie wpłynąć na wszechstronny rozwój dzieci. Rezultaty celowego oddziaływania na uczniów klas początkowych poprzez poezję dla dzieci zostaną przedstawione w części badawczej niniejszej pracy.