Rozpoczęcie przez dziecko nauki szkolnej jest ważnym wydarzeniem w jego życiu, jak i w życiu całej rodziny. Dla każdego z nas zmiana środowiska jest sytuacją nową, często bardzo trudną. Tym bardziej dla dziecka, dla którego wszystko w szkole jest nowe: nowe otoczenie, inni dorośli, często inne dzieci. Wszystko to wpływa na częściową utratę przez dziecko poczucia bezpieczeństwa. Podchodzenie z rezerwą do nowego środowiska skończy się wtedy, gdy dziecko odzyska poczucie bezpieczeństwa. Okres adaptacji może być dłuższy, lub krótszy – zależy on od wielu czynników.
Każde dziecko przekracza próg szkoły z bagażem życiowych doświadczeń, nie zawsze pozytywnych. Ma w sobie ukształtowane już pewne obrazy i zachowania dorosłych i innych dzieci.
Doświadczenia, które zostały ukształtowane we wcześniejszych okresach życia każdego dziecka, w znacznym stopniu wpływają na jego zachowania w różnych sytuacjach. Pod wpływem szeroko pojętej edukacji, stopniowo zaczną się zmieniać. Sam nauczyciel dopiero po pewnym czasie może wpływać na proces adaptowania się dziecka do szkoły. Wszelkie działania na samym początku są działaniami intuicyjnymi.
Dłuższego okresu adaptacji potrzebują dzieci z negatywnymi doświadczeniami z dzieciństwa – podchodzą one z dużą rezerwą do dorosłych i do rówieśników. Dzieci z dużym poczuciem bezpieczeństwa, ufające dorosłym, nawiązujące szybszy kontakt z nowym otoczeniem, potrzebują tego czasu znacznie mniej, co bezpośrednio wpływa na fakt, że nauczyciel ma większe możliwości oddziaływania na nie, a co za tym idzie, stymulowania ich rozwoju.
Proces adaptacji do nowej sytuacji, jaką jest rozpoczęcie nauki szkolnej, zależy od dojrzałości szkolnej, odporności psychofizycznej, warunków rodzinnych i środowiskowych.
Rozpoczęcie nauki szkolnej wiąże się ze zmianami w codziennym życiu dziecka, nowymi sytuacjami, które zmuszają je do pełnienia nowej roli - roli ucznia. Przystosowując się do nowego środowiska dziecko musi poznać i podporządkować się normom postępowania obowiązującym w szkole, sprostać wymaganiom, które mu się stawia, wykazując się przy tym dużą samodzielnością.
Nauka w szkole różni się w sposób zasadniczy od dotychczasowego procesu uczenia się. Dzieci małe uczą się głównie w trakcie zabawy i wykonywania różnych czynności życiowych, uczenie się w szkole ma już charakter zorganizowany i systematyczny.
Dodatkowym czynnikiem obciążającym dziecko jest zmiana trybu życia: czas rozpoczęcia zajęć, pobyt w świetlicy szkolnej oraz zajęcia dodatkowe.
Większość dzieci po okresie adaptacyjnym dobrze radzi sobie z nauką i szybko nawiązuje kontakty z rówieśnikami i dorosłymi, przez co osiąga równowagę emocjonalną.
Istnieje jednak grupa uczniów, którzy mają trudności w odnalezieniu się w roli ucznia:
- trudności poznawcze dotyczą dzieci o obniżonym poziomie możliwości intelektualnych, słabym rozwoju percepcji, pamięci wzrokowej, słuchowej i kinestetycznej
- trudności emocjonalne dotykają dzieci z niskim poczuciem własnej wartości, brakiem wiary we własne możliwości, brakiem motywacji do nauki, małą odpornością na porażki i niepowodzenia szkolne, labilnością emocjonalną
- trudności społeczne mają dzieci wychowujące się w trudnej sytuacji rodzinnej (rodzina niepełna, w trakcie rozwodu rodziców, choroby, alkoholizm, trudne warunki materialne, brak umiejętności wychowawczych rodziców)
- trudności fizjologiczne napotykają dzieci z zaburzeniami mowy i procesu lateralizacji.
U dzieci nadpobudliwych psychoruchowo zaburzenia występują w sferze emocjonalnej, ruchowej i poznawczej. Dzieci są w ciągłym ruchu, trudno im usiedzieć w ławce, są niespokojne. W sferze poznawczej występują zaburzenia uwagi i koncentracji - dzieci te szybko się męczą, rozpraszają się.
Wśród dzieci zahamowanych psychoruchowo, zaburzenia również dotyczą trzech sfer. W sferze emocjonalnej często obserwuje się słabszą reakcję na bodźce. W sytuacjach trudnych, przeżyciom dodatkowo towarzyszą objawy wegetatywne – bladość, zaczerwienienie się, ból brzucha. W sferze ruchowej można zaobserwować małą aktywność, nieprecyzyjność ruchów, słabe kontakty z rówieśnikami, niechęć do zabaw ruchowych. W sferze poznawczej dominuje zwolniony sposób reagowania.
Dzieci mające zaburzenia emocjonalne, mają trudności z adaptacją do nowych warunków środowiska szkolnego.
W jaki sposób mogą pomóc dziecku rodzice dziecku, aby mogło odnaleźć się w nowej sytuacji?
- słuchać relacji dziecka z życia szkolnego, lub prowokować te relacje
- słuchać o błahych czasem z punktu widzenia dorosłych problemach
- rozmawiać z dzieckiem o jego problemach
- wspólnie z dzieckiem poszukiwać rozwiązań pojawiających się problemów
- starać się rozumieć dziecko i jego zachowanie
- wspólnie z dzieckiem poszukiwać sposobów poprawy relacji dziecka z nauczycielami i rówieśnikami
- szanować uczucia dziecka
- niczego nie narzucać, skłaniać dziecko do myślenia
- jeśli pojawią się problemy, z którymi nie możemy sobie poradzić, należy szukać pomocy u specjalistów
Rozmowa rodzica z dzieckiem powinna stać się nawykiem – wówczas łatwiej dziecku będzie przyjść do rodziców z poważniejszymi problemami.
Tamara Szczeklik
Literatura:
- W. Brejnak "Kocham i wychowuję”
- M. Przetacznik-Gierowska, G. Makiełło - Jarża „Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego”
- I.Strelau, A.Jurkowski, Z.Putkiewicz „Podstawy psychologii dla nauczycieli”
- Brzezińska A., Czub T.,,Trudności w adaptacji do nowego środowiska - trudności wychowawcze. ,,Wychowanie w Przedszkolu" 1991